Diyarbakır Kent Müzesi toplumsal hafızayı canlı tutacak

DİYARBAKIR -Restorasyonun son aşamada olduğu bilgisini veren Kültür araştırmacısı Zeynep Yaş, Kent Müzesi’nde gelinen aşamayı ve hedeflerini ANF’ye anlattı.

Zeynep Yaş, “Kent müzesinin en büyük amacı kaybolanları bir şekilde açığa çıkarmak ve toplumsal hafızayı canlı tutmaktır” diyor. Müze ile Amed halkının bu tarihi kentle yeniden bir bağ kuracağına ve aidiyet duygusunun güçleneceğini belirtiyor.

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi bünyesinde, 7 yıl önce çalışmalarına başlanan kent müzesi şuan hangi aşamada?

Kent müzesi ile ilgili öncelikle Amed’in ileri gelenleri, kültür çalışanları, aydınları, yazarları ve kent ile ilgili çalışma yapmış olan her kesimden insanların içinde yer aldığı bir arama konferansı gerçekleştirildi. Böylelikle bu değerli çalışma fiili olarak başlamış oldu.

Bundan iki yıl önce de Cemil Paşa Konağı’nın restorasyonu yapılarak kent müzesi için ilk pratik adım atılmıştı. Bu aşamadan sonra iki arkeolog, bir halk bilimci ve bir de kültürel çalışmacı olmak üzere dört kişiyle kent müzesi kurma çalışmalarına başladık. Şu an geldiğimiz nokta da restorasyon çalışmaları devam ederken, bizler de işin altyapısıyla ilgileniyoruz. Kurduğumuz ekip, ilk kez açılacak ve kent kültüründe önemli yer tutan kent müzesinin daha çok materyal ve malzeme kısımlarıyla ilgileniyor. Bunun dışında küratör firmanın desteğiyle nasıl bir müze koreografisi oluşturmalı sorusunu sorup onun kurgusunu oluşturmaya çalışıyoruz. Oluşturduğumuz bu kurgu çerçevesinde kent müzesi dizayn edilmeye başlandı diyebilirim. İşte burada yer alacak malzemenin niteliği, kültürel, sosyal ve tarihsel değerine bakılarak çalışma bir bütün olarak tasarlandı. Şimdi ise geldiğimiz noktaya bakarsak restorasyon artık son aşamada, yani artık son rötuşlar yapılıyor.

Kurulacak olan Kent Müzesinde ne gibi çalışmalar yer alacak?

Kent müzesi toplamda 19 odadan oluşacak. Her odanın kendine özgü birer teması olacak. Örneğin İnançlar-İnanışlar Odası, Toplumsal Yaşam Odası, Mahrem Odası, Dil ve Yazılı Edebiyat Odası, Tarım ve Hayvancılık Odası, Olaylar ve İnsanlar Odası gibi farklı temaların işlendiği kapsayıcı araştırma ve incelemelerin yapıldığı odalardan oluşacak. Tüm bu odalar için elimizde teşhir ve tanzimini yapacağımız malzemeler de oluştu. Kent Müzesinin tüm kurgusu 19 oda üzerinden devam ediyor. Tabii bunun yanında müzenin kafeteryası ve laboratuvarı da olacak ayrıca bu laboratuvar bölgede iş yapabilecek konuma da sahip olacak. İdari kısmın ve eğitim atölyelerinin yer alacağı kent müzesinde bir de görsel işitsel dediğimiz bir kısım yer alacak. Bu kısımda Amed kentinde çekilmiş bu şehirle ilgili filmlerin ve diğer görsellerin gösterileceği bir alan da yer alacak.

Bu odaların ayrıntılarına biraz daha inersek, ne işlevi var bu odaların?

Şimdi işin ilk kısmında, kurgu aşamasında biz bir kere şu sorunun cevabını sürekli aradık; Amed’i en iyi şekilde nasıl anlatabiliriz? Bu bir arkeoloji ve etnografya müzesi değil. Bu daha çok kenti anlatacak bir müze olacağı için, bu kentin nasıl kurulduğu ve bu kentin nasıl geliştiğini kısacası bu kentin hikayesini oluşturabilmeli ve anlatabilmedir bu müze.

 İlk odamızdan bir tanesi kentin gelişimi ile ilgili olacak, burada kentin yapıları, kurumları, kentin mimarisi, altyapısı ve kentin beslendiği alanlar ile ilgili bilgiler kronolojik sıraya göre ve aynı zamanda kiosklarla da desteklenerek anlatılacak. Bu kiosklarda bilgi, belge ve fotoğraflar yer alacak.

Kent gelişim odasında Amed’in geçmişten günümüze anlatımı Braille alfabesinden oluşturulacak, böylelikle de bu hizmetten görme engelliler de faydalanacak. Yine bir odada üç boyutlu animasyon ile desteklenmiş ve süresi 12 dakika olan Amed’in kuruluşundan günümüze gelişimini anlatan bir de kısa film yer alacak. Film içeriğinde kenti kimler kurdu, hangi medeniyetler bu kente yer almıştır gibi bilgiler verilecek. Yaklaşık 9 bin yıllık geçmişe sahip olan kentte geçmişten günümüze her şeyin anlatıldığı kıtlıklar, sürgünler, katliamlar, savaşlar, bu kentte iz bırakanlar, isyanlar ve tarihi kişilikler bütün bunları kapsayan olaylar ve insanlar başlığı altında bir odamız da olacak. Ermeni soykırımı, bu bölgede gerçekleştirilmiş diğer katliamlar, faili meçhuller, Diyarbakır Cezaevi, Vedat Aydın ve hatta 2013 Amed tarihi Newrozu gibi konuların yanı sıra, odada kentin bilimsel gelişimine katkı sunan Ebu El Cezeri gibi tarihi kişilikler hakkında da bilgiler verilecek. Bu oda sürekli güncellenecek. Eski ve yakın tarih bu odada anlatılacak.

Ayrıca geçici sergi salonunda kenti anlatan ve etkileyen değişken sergilerimiz olacak.

Kent müzesinin en büyük amacı kaybolanları bir şekilde açığa çıkarmak ve toplumsal hafızayı canlı tutmaktır.

Kürtlerin coğrafyaları tarihi eserleri hep başkalarının denetiminde-elinde olmuş şimdiye kadar. Bir bu yanı var bir de müzeler da çarpık tarih bilincine göre şekilleniyor. Dolayısıyla Kürt kentlerinin tarihini olduğu gibi veren müze deneyimi çok az. Bahsettiğiniz tarzda değişken bir müze yapımına girişmek daha zor olsa gerek.

Kent müzelerinin tarihi yaklaşık 150 yıla kadar dayanmakta, Türkiye’de 15 yıllık bir geçmişi var. Kürdistan’da daha önce bu çalışma Nusaybin Belediyesi tarafından başlatıldı. Amed Kürdistan için önemli ve belirleyici bir kent yerel yönetimlerin bu çalışması eminim tüm bölgeye yayılacaktır ve bu açıdan da bakıldığında da kent müzesinin önemli bir çalışma olduğunu düşünüyorum.

Sürekli kendini güncelleyecek olan Kent Müzesi aynı zamanda belge ve kitap çalışmalarıyla kent kültürünün oluşmasına katkı sunmaya çalışacak. Kent Müzesi kurulduğu zaman o müzeyi gezen kişi Amed’in bir minyatürünü görecek ve muhakkak kendinden bir şeyler bulacak tabii bu da doğal olarak kişi ve kent arasında bir aidiyet duygusu oluşturacak.

Şimdi bu da önemli eskiden beri tarihi ve turistik yerler ya da mekânlar hep elit kesimin uğradığı yerler olmuştur. Biz oluşturacağımız bu müzeyle her kesime yer vereceğimizden dolayı tüm halk tabanları bu müzeden faydalanacak.

Eski bilgi ve belgelere baktığınızda birçok şey egemen ideolojinin dayattığı düşünce tarzıyla oluşturulmuş. Kent anlatılırken ya da biz geçmişini incelediğimizde bu tarz şeylerle karşılaşıyoruz. Kent Müzesi olarak bunun da önlemini almayı düşünüyoruz. Biz ekip olarak her şeye objektif ve tarafsız bir gözle bakıp değerlendirmeye çalışıyoruz. Eğer kentte dediğim gibi tarafsız ve objektif değerlendirmelerle bir müze oluşursa birçok insan kendini bu yapının içinde bulacaktır. Tüm bunların yanında Amed ile ilgili inceleme ve araştırma yapan insanlar için de beslenebilecekleri kaynak bir kurum olma özelliğinde taşıyacak.

Başta da belirttiğim gibi hafıza merkezini oluşturma sürecimiz kesintisiz bir şekilde devam edecek ve bu süreç müzenin açılmasından sonra da duraksamayacak. Kentin hafızasını oluşturmak adına çalışmalarımız devam edecek. Amed ile ilgili ne kadar çok malzeme ve materyallere ulaşırsak bunları yenileyip sergileyeceğiz.

Farklı kentlerde de bu projeyi yaşama geçirme gibi bir hedefiniz var mı?

Bizim çalışma alanımızı belirtmem gerekirse sadece Amed ve ilçeleri üzerine çalışma yürütüyoruz. Örneğin bir alanda sadece el yazmalarıyla ilgili bir çalışma yürütüyoruz ve elimizdeki malzemeler çok fazla sayıda olursa o zaman sadece el yazmalarının sergileneceği bir müze açma fikrimiz doğabilir. Şimdi bile bunun altyapısını oluşturmaya çalışıyoruz. Kent Müzesi daha açılmadan şu anda iki yerle protokol imzaladık, ayrıca bir mekanla ilgili çalışmalarımız devam ediyor. Surp Giragos Ermeni Kilisesinin bir bölümünü Kent Müzesine bağlı olarak Ermenilere ait malzemelerden oluşan müze haline getireceğiz. Yine mesela Kürt Müziği ile ilgili çalışma yaparken bize gelen materyaller bir şekilde istifini yapıp ileride yeterli sayıya ulaştığında Kürt Müziği Müzesini de oluşturabiliriz.

Şu an hala malzeme ve materyal konusunda birçok eksiğimiz bulunmakta ve bize göre her şey çok değerli. Özellikle Amedlilerden beklentimiz şu yönde. Bu kentin tarihinin bir parçası olan herhangi bir malzeme, bilgi, belge ve fotoğraf konusunda herkesin duyarlı olmasını ve bizimle irtibata geçmesini bekliyoruz.

(ANF)