İsrail vurdu, İran’da idamlar arttı

Ramazan YAVUZ-Özel Haber

TİGRİS HABER - İran’da son 10 yılda aralarında yüzlerce Kürt ile kadın ve çocukların da bulunduğu toplam 5801 kişi çeşitli suçlardan dolayı idam edilirken, Uluslararası Af Örgütü İran’da idamların durdurulması için Birleşmiş Milletlere çağrı yaptı.

İSRAL’İN VURMASINDAN SONRA İDAMLAR ARTTI

İran’da yıldan yıla artan idamlarla ilgili uluslararası toplumda oluşan tepki artarak devam ediyor. İran’da 2022 yılında Ahlak polisi tarafından öldürülen 22 yaşındaki Kürt kızı Jina Mahsa Amini için ülke genelinde düzenlenen protestolardan ve Haziran 2025’teİsrail’İn İran’ı vurmasından sonra ise gözaltı,tutuklama ve ardından verilen idam kararları had safhaya ulaştı. Oslo merkezli Hengaw İnsan Hakları Örgütü ise, İran’da tutuklamalar ve idamların İsrail’in Haziran ayında İran’ı vurmasından sonra arttığına dikkat çekti. Hengaw, 13 Haziran 2025’teki İsrail İran savaşından sonra İran’daki idamların yüzde 40 dolayında arttığına dikkati çekerek, 404 kişinin İsrail-İran savaşından sonra idam edildiğini kaydetti.

SANIKLARIN AİLELERİNİN HABERİ BİLE OLMUYOR

Uluslararası İnsan Hakları Örgütlerinin hazırladığı raporlarda idam edilenler arasında siyasi tutukluların yanı sıra cinayet, uyuşturucu ticareti, Allah’a karşı suç işlemek, cinsel saldırı, kasten öldürme, tecavüz, savaş suçu, soygun gibi suçlar işleyenlerden oluştuğu, idam kararlarının bir çoğundan sanıkların ailelerinin haberi bile olmadığına dikkat çekildi. Raporlarda, İran’ın Dünya ülkelerindeki idam oranlarında en yüksek seviye ile başı çektiği de kaydedildi.

İRAN’DA ON YILLIK İDAM BİLANÇOSU..

Uluslararası Af örgütü, Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, Oslo merkezli Hengaw İnsan Hakları Örgütü, Kurdpa İnsan Hakları merkezi ve İran İnsan Hakları (IHR), İran'daki idamlarla ilgili hazırladıkları raporlarda ise, son yıllarda idamların giderek arttığına dikkat çekiliyor. İran’da çeşitli suçlardan 2016'da en az 567, 2017'de en az 507, 2018'de en az 249, 2019'da en az 273, 2020'de en az 246, 2021'de en az 290, 2022'de en az 553, 2023'te en az 834, 2024'te en az 901, 2025 yılının ilk 11 ayında ise1381 olmak üzere son 10 yılda toplamda 5801 kişi idam edildi. İnfazlarda yüzde 40 civarında artış olduğunu kaydeden insan hakları örgütleri, İdam edilenler arasında kadın ve çocuklarında bulunduğuna dikkati çekti.

İRAN’DA GERGİNLİK DURMUYOR..

İran’da 2022 yılında Ahlak polisi tarafından 22 yaşındaki Kürt kızı Jina Mahsa Amini’nin öldürülmesini protesto etmek amacıyla başlatılan ülke geneline yayılan “Jin, Jîyan, Azadi” gösterilerinden sonra yoğun şekilde gözaltılar, tutuklamalar ve idamların yaşandığı da dile getiriliyor. İdamlara karşı zaman zaman İran’da özellikle Kürtlerin yoğun yaşadığı bölgelerde işyeri açmama, işe gitmeme, boykot gibi protesto eylemlerinde bulunuluyor.

İran’daki idamlar nedeniyle zaman zaman ülkede etkin olan Kürt partileri de ortak tutum alarak çeşitli eylemlerde bulunuyor. Bu yıl İdamlara karşı ortak tutum almak amacıyla İran Kürdistan Demokrat Partisi (İ-KDP), Kürdistan Özgürlük Partisi (PAK), Kürdistan Özgür Yaşam Partisi (PJAK) Kürdistan Devrimci Emekçiler Topluluğu-İran, Kürdistan Emekçiler Topluluğu ve İran Komünist Partisi Kürdistan Örgütü, Kürt kadın siyasi tutuklular Werîşe Mûradî ve Pexşan Ezîzî’ye verilen idam kararının onaylanmasına karşı ortak grev karar almış ve bu nedenle Kürtlerin yaşadığı şehirlerde esnaflar işyerlerini açmamış ve okullar boykot edilmişti.

KÜRT GENCİNİN İDAMI ONAYLANDI

Son olarak “Jin Jiyan Azadi” protesto katıldığı gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra tutuklanan 28 yaşındaki Kürt Mehrab Abdullahzadehê’ye savunma hakkı verilmeden yerel mahkemenin Eylül ayında verdiği idam kararının yüksek mahkeme tarafından da bir ay sonra onaylanarak 20 Ekim’de kendisine tebliğ edilmesine tepki gösterildi.

Uluslararası insan hakları örgütleri, ⁠İran yetkililerinden tüm infazların acilen durdurulmasını, haksız yargılamaların ardından verilen ölüm cezalarının bozulmasını, uyuşturucuyla mücadele yasalarının ölümcül hükümlerinin yürürlükten kaldırılmasını ve ölüm cezası tamamen kaldırılıncaya kadar infaz erteleme yasası çıkarılmasını talep ediyorlar.

CEZAEVLERİNDE AÇLIK GREVLERİ..

İran’da İdam cezalarına karşı bir grup aktivist tarafından başlatılan “Salı Günü İdamlara Hayır” Kampanyası da devam ediyor. Kampanya yetkilileri, İran’da ülke genelinde 55 cezaevindeki tutsakların, idam cezalarının verilmesine ve uygulanmasına karşı başlattıkları açlık grevlerinin artarak devam ettiğini kaydetti. Kampanya yetkilileri, İran’daki hükümetin gayri meşru olduğunu, gözaltılar, tutuklamalar ve idamlarla toplumu korkutmayı ve bastırmayı hedeflediği belirterek, insanlık dışı idamlar sona erene kadar kampanyanın devam edeceğini dile getiriyor.

AF ÖRGÜTÜ, BM’YE ÇAĞRI YAPTI..

Uluslararası Af Örgütü ise, Birleşmiş Milletler'in (BM) İran’ın infaz politikasına müdahale etmesi gerektiğini dile getirdi. Uluslararası Af Örgütü Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesel Direktör Yardımcısı Hussein Baoumi bir süre önce yaptığı açıklamada, BM üyesi devletlere çağrı yaparak, “BM üye devletleri, İran yetkililerinin şok edici infaz dalgasıyla, bu durumun gerektirdiği ivedilikle yüzleşmelidir. 2025 yılının başından bu yana İran’da günde ortalama dört kişi olmak üzere 1000’den fazla insan infaz edildi. 2022 yılındaki Kadın, Yaşam, Özgürlük protestolarından bugüne, yetkililer ölüm cezasını halk arasında korku yaymak, muhalefeti bastırmak ve ötekileştirilen toplulukları cezalandırmak için gitgide araçsallaştırdı. Bu yıl infazlar, 1989’dan beri görülmemiş boyutlara ulaştı. Ölüm cezasının, İran’ın uluslararası hukuk kapsamındaki yükümlülüklerine aykırı olarak uyuşturucuyla bağlantılı suçlar için kullanılması korkunç bir hızla devam ediyor. İnfazlar, yaygın işkence ve zorla ‘itiraf’ ettirme uygulamalarıyla birlikte, kapalı kapılar ardında görülen tamamen haksız yargılamaların ardından gerçekleştiriliyor. BM üye devletlerini acilen, Üçüncü Komite’nin İran Konulu İnteraktif Diyalog toplantısında sözlü açıklamalar da dahil konuyu gündeme getirmeye çağırıyoruz. Devletler, İran yetkililerinden tüm infazların acilen durdurulmasını, haksız yargılamaların ardından verilen ölüm cezalarının bozulmasını, uyuşturucuyla mücadele yasalarının ölümcül hükümlerinin yürürlükten kaldırılmasını ve ölüm cezası tamamen kaldırılıncaya dek infaz erteleme yasası çıkarılmasını talep etmelidir” dedi.

“ÖLÜM CEZASI SİLAH OLARAK KULLANILIYOR”

Af Örgütü, İsrail’in saldırıları sonrasında “işbirliği” ve “casusluk” suçlamalarıyla hız verilen idamların, özellikle Kürt ve kadın aktivistleri hedef aldığını belirterek, 2024 Temmuz ayında idam cezasına çarptırılan Pexşan Ezîzî’nin durumunun “acil müdahale gerektirdiğini” duyurdu. Af Örgütü tarafından başlatılan kampanyada ise, İran’a hitaben hazırlanan dilekçede, Ezîzî’nin infaz edilmesine yönelik tüm planların acilen durdurulması, hakkındaki mahkûmiyet kararının bozulması ve Ezîzî’nin koşulsuz olarak serbest bırakılması istendi. Örgüt, İran’da idam cezalarının tamamen kaldırılması için de uluslararası topluma çağrıda bulundu ve kampanyaya destek vermek isteyenler için imza bağlantısı da kamuoyuna açıklandı. Uluslararası Af Örgütü, İran’ın aktivistleri susturmak için ölüm cezasını bir silah olarak kullandığına da vurgu yaptı.