“Her şey döner; yıldızlar gökte, mevsimler yerde, insan gönlünde. Dönmeyen tek şey Hak’tır.”
— Şems-i Tebrizî
“Biz semada döneriz, kâinat da bizimle döner. Çünkü bütün âlem bir dairedir.”
— Mevlânâ
Dünya üzerindeki farklı coğrafyalar, farklı inançlar… Ama ortak bir sembol var; “çember”. Bir Ezidi dua ederken etrafına çember çizer, bir Müslüman Kâbe’nin etrafında döner, bir derviş zikrini halka içinde yapar. Peki, nedir onu kutsal yapan? Ruhani bağ kurulurken bu eylemi insanlık nasıl tanımlamıştır?
Pagan Gelenekleri
Çok tanrılı pagan inanışlarında, rahibeler veya cadılar yere tuz, taş ya da tebeşirle çember çizerdi. Bu ritüel, onları koruyan ve güçlendiren bir alan sayılırdı.
Doğu Öğretileri
Mandala geleneğinde daire, evrenin dönüşünü simgeler. Dairenin dışında olmak bilinç dağınıklığını; içinde kalmak ise bütünlük ve merkezlenme demektir.
Ezidiler
İnanışlarının ve ritüellerinin kökleri tam olarak nereye kadar uzanıyor bilinmese de, çember onlar için de kutsal bir alandır. Dua ya da ibadet sırasında etraflarına çizdikleri daire, kötü enerjilerden, olumsuz ruhlardan ve şeytani varlıklardan korunma aracı olarak kabul edilir.
İslam
Müslümanlıkta çember, özellikle Kâbe etrafında yapılan tavaf ile sembolize edilir. Müslümanlar, tavaf sırasında Kâbe’nin etrafında dönerek Allah’a yakınlaşmayı, birlik ve teslimiyeti simgeler. Bazı zikir pratiklerinde de dairesel hareketler, ruhu merkeze yönlendirme ve manevi disiplin aracı olarak kullanılır.
Şamanlar
Benzer ritüel onlarda da aynı işlevi görür. Bir daire çizilir ya da ateşin etrafında daire oluşturulur. Bu daire, kötü ruhların içeri girmesine engel olur. Binlerce yıllık şaman ritüellerinde çember hep koruyucu bir sembol olmuştur.
Sufizm (Tasavvuf)
Mevlevilerin sema ederken yaptığı dairesel hareketler, birliğin ve bütünlüğün sembolüdür. “Halka-i zikir” adı verilen toplu zikrin de ruhsal enerjiyi dengelediğine inanılır.
Alevi-Bektaşi İnancı
Cem törenlerinde canlar daire biçiminde oturur. Bu, eşitlik ve birlik sembolüdür. Semah ise döne döne yapılan bir ibadettir. Gezegenlerin, yıldızların, mevsimlerin dönüşünü yansıtır. İnsan için ise Hak’ka doğru yolculukta nefsinden arınmayı ifade eder.
Hristiyanlık
İkonalarda İsa, Meryem ve azizlerin başında dairesel ışık halkaları vardır. Bu, kutsallığı ve Tanrı’ya yakınlığı simgeler. Ayinlerde kullanılan yuvarlak ekmek ise birlik ve bütünlüğün parçalanmazlığını hatırlatır.
Yahudilik
Rivayete göre bilge bir haham, yağmur duası sırasında yere çember çizmiş ve duası kabul olana kadar o çemberin içinden ayrılmamıştır. Bu nedenle çember, Yahudi geleneğinde kutsal bir sembol hâline gelmiştir. Çember, Tanrı ile insan arasındaki koruyucu ve bütünleyici bağı simgeler; sabrı, teslimiyeti ve hayatın döngüselliğini hatırlatır. Ritüeller aracılığıyla ruhsal dengeyi sağlamak ve Tanrı’ya yakınlığı sembolize etmek için de kullanılır.
Hayatın Çemberi
Daha onlarca örnek verilebilir aslında. Kaleme aldığım bu örneklerin hepsi, yüzyıllar öncesinden günümüze ulaşmış öğretileri ve ritüelleri gösteriyor. Hepsinde ortak olan şey ise şu; “daire içine almak”, “çember çizmek”…
“Doğru olduğunu düşündüğünüz cevabı daire içine alın.”
Bu ifade size bir şey anımsattı mı? Çember ve doğruluk inancı…
Tüm kadim bilgilerde, hangi dinde ya da inançta olursa olsun, çemberin anlamı aynıdır; “başladığın yere dönmek”.
Ve belki de hayat da bir çemberdir. Çizmeye başladığın andan, başladığın yere dönene kadar içine aldıklarınla var olursun. Aynı noktaya geldiğinde ise, başladığın yerde bıraktığın seninle yüzleşir… Ve işte o an, çember tamamlanır.