Diyarbakır’ın yok olmaya başlayan kültürü boranhaneler

Ramazan YAVUZ-ÖZEL HABER

TİGRİS HABER - Diyarbakır’ın özellikle Dicle nehrine yakın olan ve ağırlıklı olarak onlarca kiloluk karpuzların yetiştirildiği bir çok köyde bulunan ve halk arasında Boranhane denilen tamamen kerpiçten yapılma güvercin evleri son 20-30 yılda kaybolmayla yüz yüze geldi.

Güvercinlerin barınması için tasarlanan, dış yüzeyinde güvercinlerin giriş ve çıkışı için açılmış çok sayıda delik bulunan Boranhaneler, genelde Dicle nehrine yakın hemen her köyde bulunuyordu.

DEV KARPUZLARIN DOĞAL GÜBRESİ

Boranhane bulunan kent merkezine en yakın köy ise halkın genelde Tilalo olarak bildiği Karaçalı köyüydü. Silvan karayolu üzerindeki Tilalo’da bir tepenin etrafında dizili olan bir çok Boranhane bulunuyordu. Buradaki Boranhanelerde yıllar içinde tek tek yok oldu. Boranhanelerde toplanan güvercin gübresi, önceki yıllarda 50-60 kilo ağırlığa kadar ulaşan karpuzların üretiminde de en büyük etkenlerden biriydi. Endüstriyel tarıma geçilmesi ve meşhur Diyarbakır karpuzunun da artık eskisi gibi üretilmemesi nedeniyle Boranhanelerde zamanla cazibesini yitirdi. Birçok köydeki Boranhaneler zamanla bakımsızlıktan tek tek yıkıldı.

BORANHANE AGROEKOLOJİ İKLİM OKULU’NDA HAYAT BULDU..

Diyarbakır yöresinin yüzlerce yıllık kültürel değerlerinden olan Boranhanelerin unutulmaması ve gelecek kuşaklara aktarılması için Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi bir dizi çalışma yaptı.

Bu çalışmalar kapsamında Büyükşehir Belediyesi İklim Değişikliği ve Sıfır Atık Dairesi Başkanlığı tarafından iklim değişikliği ile mücadele kapsamında 7 dönümlük alan üzerinde çocuklara yönelik olan ve tamamen doğal malzemelerden oluşan eğitim atölyeleri, tohum kütüphanesi, sera, bostan, meyve bahçeleri ve kümeslerin bulunduğu Agroekoloji İklim Okulu’nda ayrıca aslına uygun şekilde kerpiçten bir de Boranhane yapıldı. İklim Değişikliği ve Sıfır Atık Dairesi Başkanlığı’nın Kayapınar yerleşkesinde oluşturulan Agroekoloji İklim Okulu’nndaki Boranhane’de 13 güvercin bulunuyor.

“BU KÜLTÜR YOK OLMAMALI”

Tigris Haber’e konuşan Agroekoloji İklim Okulu’nun koordinatörü Bişar İçli, Boranhane kültürünün unutulmaması ve gelecek kuşaklara aktarılması için çabaladıklarını, alanı gezmeye gelen okul çocuklarının da diğer doğal yapı ve malzemelerin yanı sıra Boranhane’ye de büyük ilgi gösterdiğini dile getirdi. 1980’li yıllara kadar Diyarbakır’ın özellikle merkeze bağlı bir çok köyünde onlarca Boranhane bulunduğunu ve Boranhanelerde elde edilen doğal güvercin gübresinin kentin simgesi durumunda olan dev karpuzların yetiştirilmesinde kullanıldığını belirten koordinatör Bişar İçli, şunları söyledi;

“kentimizin tarihi ve kültürel değerlerinden biri de köylerimizde bulunan Boranhanelerdi. Yabani güvercinlere halk arasında Boran deniliyor. Boranhane güvercin evidir. Tamamen kerpiçten yapılan ve güvercinlerin yuva yapması ve çoğalması için iç duvarlarında asılı sepetler bulunan Boranhaneler doğal gübre elde etme alanıydı. Her Boranhane yüzlerce güvercine ev sahipliği yapıyordu. Ancak özellikle son 20-30 yılda endüstriyel tarıma geçilmesi ve fabrikaların ürettiği tohuma rağbetin artması üzerine Boranhanelere olan ilgide azaldı ve bakımları yapılmaz hale geldi.

Tamamen kerpiçten yapılmış olan Boranhanelere her yıl bakım yapılması gerekiyor. Bu yapılmayınca yıllarca içinde kimi kendiliğinden çöküp yok olurken, kimi de sahipleri tarafından yıkılıp yerine modern konutlar yapıldı ve bu kültür yok olmaya başladı. Biz bu kültürün yok olmasının önüne geçmek istedik. Gelecek kuşakların da bu kültürü sadece kitaplardaki fotoğraflardan görmesini istemedik.

Bu nedenle kendi elimizle bu kerpiç Boranhane’yi aslına uygun olarak inşaa ettik. Şu anda Boranhanemizde 13 güvercin bulunuyor ve yavrulayarak çoğalmaya da başladılar. Burayı gezmeye gelen okul öğrencilerinin bir çoğu hayatında ilk kez Boranhane görüyor ve çok heyecanlanıyorlar “ diye konuştu.