Sur’un uydudan 10 yıl önce, 10 yıl sonraki hali

Ramazan YAVUZ-Özel

TİGRİS HABER - Diyarbakır'ın tarihi ilçesi Sur'da son 10 yılda yaşananlar Google Earth'ın uydudan çektiği fotoğraflara da yansıdı. Google Earth'ın uydudan çektiği fotoğraflarda 2015 yılında Sur'daki mahallelerin labirent gibi sokakları, ev ve işyerleri görülürken 2025 yılında çekilen fotoğraflarda ise söz konusu ev ve işyerlerinin yerinde yeller esiyor.

Sur'da girişlerine izin verilmeyen 6 mahalle'deki ev ve işyerlerinin 2016 yılında kısmen, 2017 yılında yarı yarıya, 2018 yılında ise büyük bölümünün yıkıldığı görülüyor. Fotoğraflarda yıkım işleminin ağırlıklı olarak 2016 ile 2018 yılında gerçekleştirildiği görülüyor.

10 YIL ÖNCE NELER OLDU?

Diyarbakır'ın 22 medeniyete ev sahipliği yapmış olan ve çevresi 5,5 kilometre uzunluğunda 82 burçtan oluşan kuş bakışı kalkan balığı şeklindeki Sur'la çevrili olan tarihi Sur ilçesi 2015 yılı ve sonrasında büyük bir değişime sahne oldu. Sur'un Cevatpaşa, Savaş, Fatihpaşa, Dabanoğlu, Hasırlı, Cemal Yılmaz mahallelerinde 2015 yılında dağdan gelen örgüt üyeleri le şehirdeki yandaşları tarafından “öz yönetim savunması” adı altında barikatlar kurulup, hendekler kazıldı.

Tarihi Sur'un sembollerinden biri olan tarihi Dört Ayaklı Minare'nin ayaklarının tahrip olması nedeniyle Diyarbakır Baro Başkanı Tahir Elçi, bu duruma tepki göstermek için 28 Kasım 2015 tarihinde bir grup Avukat ile birlikte Dört Ayaklı minare önünde basın açıklaması yaptıktan sonra vurularak yaşamını yitirdi.

OPERASYONLAR BAŞLADI

Tahir Elçi'nin öldürülmesinden sonra hendeklerin kapatılması, barikatların kaldırılmasıiçin devlet harekete geçerek operasyonların startını 2 Aralık 2015 tarihinde verdi. 2 Aralık'ta söz konusu 6 mahallede sokağa çıkma yasağı ilan edilip, 6 mahallenin bütün giriş ve çıkışlarına zırhlılarla kapatıldı ve operasyonlara başlandı. 6 Mahallenin bir çok noktasında şiddetli çatışmalar devam ederken, 11 Aralık 2015 tarihinde vatandaşların evlerini terk edebilmeleri için operasyonlara bir günlüğüne ara verildi.

Binlerce vatandaş çoluk çocuk eşyalarını alamadan evlerini terk etmek zorunda kaldı. Vatandaşların bir bölümü kiralanan otellere yerleştirilirken, evlerini terk etmek zorunda kalan ailelere ayda biner lira kira yardımı yapıldı. Sur'un 6 mahallesinde 2 Aralık 2015 akşamı tekrar başlayan operasyonlar 9 Mart 2016 tarihinde sona erdi. Yaklaşık 3,5 ay süren operasyonlardan sonra ise, yaşanan çatışmalardan dolayı Sur'da oluşan tahribat gün yüzüne çıktı. 6 mahallede yaşayanlar izin alındıktan sonra polisler ve bilirkişiler eşliğinde evlerine giderek sağlam kalmış bazı eşyalarını alırken, mağdurların büyük bölümüne ise eşyaları tahrip olduğu için devlet tarafından değişik rakamlarda paralar verildi.

6 MAHALLE KAMULAŞTIRILIP YIKILDI

Kentsel Sit Alanı ve BM Eğitim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) Dünya Kültür Mirası listesinde bulunan tarihi Sur ilçesinde çatışmalar nedeniyle yer yer tahrip olan 6 mahalle Bakanlar Kurulu kararıyla acele kamulaştırıldı. Kamulaştırılan 6 bin 300 parsel üzerindeki bulunan ev ve işyerlerinin yıkımı hızlandırıldı.

İKİ İLKOKULDA YIKILDI

Yıkılan binalar arasında kentin en eski okullarından olan Cemal Yılmaz Mahallesindeki Cumhuriyet İlkokulu ile Fatihpaşa mahallesinde bulunan Süleyman Nazif İlkokulu'nun bir bölümü de yer aldı.

Yıkılan binaların molozları ise Dicle Üniversitesi'nde belirlenen boş bir araziye döküldü. Yıkım çalışmaları bittikten sonra vatandaşların bazısına talepleri üzerine ev ve işyerlerinin değeri üzerinden ödeme yapılırken,isteyen vatandaşlara ise,yıkılan ev ve işyerlerine ödenecek tutar düşüldükten sonra TOKİ konutları ve yıkılan 6 mahalle ile Alipaşa mahallesinde yeni yapılan evlerden sabit taksitlerle verildi.

GOOGLE EARTH'TA 10 YIL ÖNCE, 10 YIL SONRA

Diyarbakır'ın merkez tarihi Sur ilçesinin 6 mahallesindeki son 10 yıllık dönüşüm ise Google Earth'ın uydudan çektiği fotoğraflara yansıdı. 2015 yılı ile 2025 yılında çekilen fotoğraflardaki farklılık yaşananları gözler önüne seriyor.

2015 yılındaki fotoğrafta Sur ilçesindeki 6 mahallenin labirent gibi sokaklarındaki binlerce ev ve işyeri görülürken, 2025 yılında çekilen fotoğrafta ise, dümdüz alanlar göze çarpıyor. 2016 yılında söz konusu 6 mahallenin az bölümünün yıkıldığı görülürken, 2017 yılında yarısının 2018 yılında ise büyük bölümünün yıkıldığı görülüyor.

6 mahalledeki yıkımdan sonra başlatılan konut yapımının büyük bölümüne 2019 yılında başlandığı ancak az sayıdaki konutların bazısının Yenikapı civarında, bazısının Dört Ayaklı Minarenin bulunduğu Yeni Kapı sokağında, bazısının ise Saraykapı'daki Kurşunlu Camii etrafında yoğunlaştığı, geriye kalan boş alanların ise yeşil alana dönüştürüldüğü görülüyor.

Sur’un 6 mahallesinde yıkılmayan camiler, kiliseler ve hamamların restorasyon çalışmaları büyük oranda biterken, tarihi taş evlerin büyük bölümünde ise restorasyon çalışmaları halen devam ediyor.