Mahsum Kara

Umut hakkı çözüm sürecinde en çok tartışılan konular arasında yer alıyor.

22 Ekim 2024 tarihinde MHP Lideri Devlet Bahçeli, grup toplantısında yaptığı konuşmasında 1999’da idam cezasına çarptırılan, cezası ağırlaştırılmış müebbet hapse çevrilen ve 26 yıldır İmralı Cezaevi’nde bulunan PKK lideri Abdullah Öcalan’ı kast ederek Öcalan için, “Terörist başının tecridi kaldırılırsa gelsin TBMM’de DEM Parti Grup Toplantısı’nda konuşsun. Terörün tamamen bittiğini ve örgütün lağvedildiğini haykırsın” demiş ve sözlerine şunları eklemişti: “Bu dirayet ve kararlılığı gösterirse, umut hakkını kullanımıyla ilgili yasal düzenlemenin yapılması ve bundan yararlanmasının önü de ardına kadar açılsın. Ne Kandil, ne de Edirne; adres İmralı’dan DEM’e uzansın, bu ağır ve tarihi terör sorunu ülke gündeminden tamamen çıkarılsın.”

Bahçeli’nin sözleri sonrası, umut hakkı kavramı Türkiye’de sıklıkla tartışılır oldu.

Adalet Bakanı Yılmaz Tunç ise mayısta konuyla ilgili olarak gazetecilerin sorularını yanıtlarken Öcalan’a “umut hakkı” tanınması için “Böyle bir durum söz konusu değil” demiş ve DEM Parti’nin sert eleştirileriyle karşılaşmıştı.

Umut hakkı kavramı nedir?

Umut hakkı, ömür boyu hapis cezasına çarpıtılan ve koşullu salıverme imkanından yararlanamayan mahkumların durumuyla ilgili bir düzenleme.

Kararın esasını Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin 2013 yılında İngiltere’de Vinter ve diğerleri olarak anılan davayla ilgili değerlendirmesi oluşturuyor.

Mahkeme, ömür boyu hapis cezalarının belirli bir süre sonra gözden geçirilme veya tahliye şansı olmadan uygulanmasının, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 3. Maddesinin ihlali anlamına geldiğine hükmetti.

Sözleşmenin 3. Maddesinde hiç kimsenin işkenceye, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye tabi tutulamayacağı belirtiliyor.

Abdullah Öcalan 29 Haziran 1999’da TCK’nın 125. Maddesi uyarınca idama mahkum edildi.

Öcalan’ın cezası daha sonra ağırlaştırılmış müebbet hapse çevrildi. 2002 yılında yapılan yasal değişiklik Öcalan’ın da şartlı salıvermeden yararlanmasını engelliyordu.

Bununla ilgili AİHM’ye yapılan başvuru sonucu mahkeme Öcalan hakkında, umut hakkıyla ilgili daha önceki hükümlerine referans vererek Türkiye aleyhine karar verdi.

AİHM, İmralı’da tutulan Öcalan’ın “serbest kalma ümidi olmadan, hapis cezasının infazının ölünceye kadar devam etmesi, Sözleşme’nin 3. Maddesini ihlal eder” demişti.

Mahkeme kararda bununla birlikte Öcalan’ın ceza infaz kurumunda yalnız tutulma koşullarının aynı maddenin işkence ve kötü muamele yasağını ihlal ettiği belirtilmişti.

AİHM, bundan sonra Eylül ve Aralık 2015’te de farklı başvurularda AİHS’in 3. Maddesini ihlal ettiği gerekçesiyle Türkiye aleyhine kararlar verdi. Türkiye bu kararları uygulamadı.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “işkence ve kötü muamele yasağının ihlali” olduğunu kabul ederek, 18 Mart 2024’te PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın “umut hakkının ihlal edildiğine” karar verdi. AİHM, Türkiye’den “umut hakkını” kullanılmasını sağlayacak yasal düzenlemeler yapmasını talep etti. Mahkeme, daha sonra tutsaklar Hayati Kaytan, Emin Gurban ve Civan Boltan için de benzer kararlar verdi. Ancak Türkiye, aradan geçen 11 yıla rağmen “ihlal” kararına ilişkin herhangi bir adım atmadı.

Geçtiğimiz günlerde ise Türkiye Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne sunduğu Eylem Planı’nda, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılan mahpuslar için umut hakkını tanımayacağını açıkladı.

Öcalan serbest kalabilir mi?

Öcalan’ın serbest kalması için İnfaz Kanunu’nun 107. Maddesinin 16. Fıkrasını kaldırması yeterli. Bu fıkradaki “koşullu salıverme hükümleri uygulanmaz” hükmü kaldırılırsa Öcalan’ın koşullu salıverme koşulları değerlendirilebilecek.

Öte yandan sivil toplum örgütleri temsilcileri ve hak savunucuları başta olmak üzere toplumun büyük bir kısmı PKK Lideri Abdullah Öcalan’a umut hakkının tanımasının barış adına atılacak en büyük adım olarak görüyor.