Amerika kıtasından Eski Hal’e uzanan bir serüven…

Amerika kıtasından Eski Hal’e uzanan tütünün serüveni insan sağlığını tehdit ederken,  Diyarbakır’ın Yenişehir İlçesi Eski Hal semtinde bir seyyar tütün satıcısı amca için ise tütün demek günlük ekmek parası ve geçim derdi demektir.

Barış çubuğuydu, insanlığın baş belası oldu

Tütünün dumanı İlk olarak Amerika kıtası yerlilerinin tüttürdüğü barış çubuğundan gökyüzüne yükseldi. 1400’lü yıllarda Amerika kıtasının yerlileri tedavi ve dini amaçlarla tütün üretimi yapıyorlardı.

Amerika’nın keşfinin yan etkisi Avrupa’yı duman etti

1492, Kristof Kolomb Amerika’yı keşfetti ve Avrupa’ya döndüğünde yanında bu kıtada daha önce hiç görülmemiş olan tütün tohumları ve yaprakları vardı. Hatta Kolomb’un mürettebatından Rodrigo Jerez tütün içerken görüldü ve şeytan tarafından ele geçirildiği iddia edilerek hapis cezasına dahi çarptırıldı. 1556’da Fransa’yı ilk defa tütünle tanıştıran ve tütün içmeyi popüler hale getiren Jean Nicot oldu. Nicot ‘un adı aynı zamanda “nikotin” olarak tanınan kimyasal maddeye de verildi. 1565 yılına gelindiğinde ise, tütün tüm Avrupa’ya yayılmıştı. Tütün alışkanlığı, ünlü İngiliz aristokratı ve şairi Sir Walter Raleigh’nin tütün içmeye başlamasıyla, İngiltere’ye de girdi.

Tütün ekimi için ise köle iş gücü kullanılmaya başlandı

1612’da Amerika’nın Virginia eyaletinde ilk defa ticari tütün ekimi yapıldı. Amerikalı tütün ekicisi John Rolfe ünlü Kızılderili kızı Pocahontas’la evlendi. Tütün, on yıl içinde Virginia eyaletinin en önemli ihraç maddesi haline geldi. Tütün ekimi için ise köle iş gücü kullanılmaya başlandı. 1660’da Tütün üreticisi olan Virginia ve Marland kolonilerinde kölelik başlarken, sayıları azalan beyaz uşaklar yerini kölelere bıraktı. Köle fiyatları tütün fiyatlarına göre belirlenmeye başlandı. Virginia’nın en zengin tütün üreticisi Robert King 1732’de öldü. King, öldüğünde 300.000 dönüm arazisi ve 700 kölesi vardı. 1800’lere gelindiğinde ABD’nin köle nüfusunun yarısından fazlası Virginia ve Maryland’deydi ve bu iki eyaletteki toplam zenci köle sayısı ise 395.000’e ulaşmıştı.

Sigara içmede ısrar ölümle Çarlık Rusya’da cezalandırılıyor

1600’lü yılarda Japonya’da ve Rusya’da tütün üretimi ve içimi yasaklandı. Rus Çarı tütün içimini tüm Rusya’da yasaklarken, Tütün içerken yakalananların ise ceza olarak burnu kesiliyordu. Suçun tekrarı halinde ise ölüme mahkûm ediliyorlardı.

Sigara tüketiminde patlama yaşandı

1881’de ABD’de, John Bonsack ilk sigara yapan makinenin patentini aldı. ABD’de günde 120.000 bin adet sigara üretilirken, bir sigara makinesi 48 kişinin yaptığı işi yapıyordu. Üretim maliyetinin düşmesi ve güvenli kibritin de icadıyla, sigara tüketiminde patlama yaşandı.

Kanada’da sigaranın yasaklanması için meclise kanun tasarısı verildi

Artan sigara tüketimi beraberinde kanser vakalarında da artışa neden oldu. 1889’da Saint John Hastanesi sigaranın zararlarını ve gırtlak kanserine neden olduğunu anlatan bir kitap yayınladı. 1891’de Kanada’nın British Colombia eyaletinde, 15 yaşından küçüklerin tütün içmesi yasaklandı. 1895’de sadece Kanada’da 66 milyon adet sigara satıldı. 1903 Kanada, İngiltere ve Amerika’da sigaranın zararları ciddi bir şekilde ele alınmaya başlandı, Kanada’da sigaranın yasaklanması için meclise kanun tasarısı verildi.

Cephedeki askerlere sigara taşınmaya başlandı

1914’te Birinci Dünya Savaşının başlamasıyla, sigarayı yasaklama hareketi sekteye uğradı hatta tüm dünyada, cephedeki askerlere tütün yollama kampanyaları başladı. 1920’lerde tüm dünyada sigara kullanımı hat safhaya ulaştı ve bir yılda tüketilen sigara sayısı milyarları buldu. 1934’te İlk mentollü sigara üretildi. 1938 John Hopkins Üniversitesi doktorlarından Raymond Pearl sigara içenlerin, sigara içmeyenlere oranla daha genç yaşta öldüklerini belirtti. 1939 ‘da Almanya Polonya’yı işgal etti ve İkinci Dünya Savaşı başladı. Cephedeki askerlere sigara taşınmaya başlandı. Bu sırada Alman bilim adamları sigara ve kanser arasındaki ilişkiyi daha derinlemesine inceleyen yeni bir istatistiksel rapor yayınladı.

Akciğer kanseri hastalarının %90’ının sigara tiryakisi

1943’e gelindiğinde dünya yetişkin nüfusunun yaklaşık %60 - %80’nin sigara içiyordu. 1944’te Amerikan Kanser Derneği, sigaranın sağlığa zararlı olabileceğini belirtti. Akciğer kanseri ve sigara arasındaki ilişkinin henüz kesinlik kazanmadığını ama gene de dikkatli olunması gerektiği hakkında halkı uyardı. 1947’de ise Kanadalı Doktor Norman Delarue akciğer kanseri hastalarının %90’ının sigara tiryakisi olduğunu gösteren bir araştırma yayınladı.

Dünya’da 1,1 milyar insan sigara içiyor

 Artık sigaranın akciğer ve gırtlak kanseri üzerindeki etkisi dünyada daha da görünür hale geldi. Ancak sigaranın insan sağlığına verdiği zararlar ne kadar bilinse de yine de dünyada sigara kullanım oranı gittikçe artış gösterdi. Dünya’daki sigara tüketimi 1,1 milyar kişiye yükselirken, kişi başına sigara tüketiminde Yunanistan, Slovenya, Ukrayna ilk üçte yer aldı. Türkiye ise bu sıralamada 30’uncu. 

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), üyesi olan 34 ülkenin sağlığına ait önemli bilgiler içeren en son "Bir Bakışta Sağlık" raporunu yayınladı. Bu raporda OECD üyesi olan 34 ülkede ortalama sigara içme oranı %19.7 olarak açıklanırken, sigaranın her yıl 6 milyon insanın ise ölümüne sebep olduğu ortaya çıktı.

Türkiye OECD ülkeleri arasında sigara tüketiminde 11. sırada

OECD üyesi ülkeler arasında en çok sigara içen ülke ise Yunanistan. Ülkede, erkeklerin %43.7'si ve kadınların %34'ü sigara içiyor. Sigara tüketiminde ikinci sırada Endonezya yer alırken, Endenozya’da erkek ve kadınların sigara içme oranları arasındaki fark hayret verici. Endonezya’da erkeklerin %71.8'i, kadınların ise yalnızca %4'ü sigara içiyor.  OECD üyesi ülkeler arasında sigara tüketiminde Letonya, erkeklerin yarısından fazlasının sigara içtiği birkaç ülkeden bir tanesi olarak üçüncü sırada. Letonya’da erkeklerin %52'si sigara içerken, kadınların ise %17.6'sı sigara içiyor. Sigara tüketiminde 11’inci sırada bulunan Türkiye'de ise sigara içen erkek ve kadın vatandaş oranı arasında büyük bir fark var. Erkeklerin %37.3'ü sigara içerken, kadınların ise sadece %10.7'si bu kötü alışkanlığa sahip. Ülkemizde 2005'ten beri ise iş yerleri ve kamuya açık alanlarda sigara içilmesi yasak.

Tütün tezgâhında ekmek kavgası

Amerika kıtasından Eski Hal’e uzanan tütünün serüveni insan sağlığını tehdit ederken,  Diyarbakır’ın Yenişehir İlçesi Eski Hal semtinde bir seyyar tütün satıcısı amca için ise tütün demek günlük ekmek parası ve geçim derdi demektir. Seyyar tütün tezgâhının önünde bir iki kilo tütün satmak sabahtan akşama kadar bekleyen yaşlı amca için soğuk kış günleri ayrı bir dert. Kış ayazında,  teneke içinde yaktığı karton, kâğıt parçaları ile ısınmaya çalışan yaşlı amcanın ekmek teknesi olan tütün tezgâhından yükselen dumandan Amerika kıtasında yakılan barış çubuğuna tütünün serüveni…

Haber: Ali ABBAS YILMAZ ÖZEL