Tarih bu motiflerde gizli

El dokuma sanatı yok olma tehlikesiyle karşı karşıya

REMZİ BUDANCİR

 Yaşanan kahramanlıkların motiflerle işlendiği kilim üretimi durma noktasına geldi. Özellikle bölgeye gelen turistlerin yoğun ilgisini çeken el dokuma kilim ve halılar bölgede küçükbaş hayvancılığın gerilemesi gibi birçok nedenden dolayı üretilemiyor.

Kadın ya da genç bir kız dokuma tezgahına geçtiğinde kimi zaman  ne istediğini kilimdeki motiflerle  anlattı. El dokuma kilim ve halılarda bulunan şekil ve desenlerin her birinin ayrı bir anlam ve duygusu var. Bir genç kızın evlenme isteği, aşk, ayrılık, hüzün ve bereket birbirinden farklı motiflerle kilim ve halılara dokundu.  Küpe evlilik hediyesiydi ve bu motifi dokuyan bir genç kız, ailesine dolaylı olarak evlenmek istediğini belli ederdi. Dokunan göz motifleri, kem bakışlara karşı koruyucu bir tılsım gibiydi. Birbirinden farklı bitkilerden elde edilen kök boya ve desenler halıya, kilime, yolluğa, çuval, çadır bezine dokunarak günümüze kadar ulaştırıldı. Bu sanat küçükbaş hayvancılığın gerilemesi nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.

YERİNE YENİSİNİ KOYAMIYORUZ

 Yaklaşık 30 yıldır Diyarbakır’da el dokuma halı ve kilimlerin satışını yapan Cavit Satıcı, el dokuma halıcılığın bitmek üzere olduğunu söylüyor. Bölgede küçük baş hayvancılığın bitmesi, insanların köyden şehre göç etmesi gibi bir çok nedenin bunda etken olduğunu belirten Satıcı, “El dokuma halıcılık koyundan yün, yünden iplik, iplikten de elemeği göz nuru halılar oluşuyor. Artık kimse küçük baş hayvancılık yapmıyor. Daha çok büyük baş hayvancılık yapıldığından dolayı el dokuma sanatı da yapılamıyor. El dokuma kilim ve halılar bitkilerden kök boyaları elde edilerek yapılıyor. Köyde yaşayanların şehre göç etmesinden dolayı artık bu işi yapan ustalar da kalmadı. Bizde elimizde kalan halıları satıyoruz ama bunlar da bitmek üzereyiz. Sattığımız halının yerine bir yenisini koyamıyoruz” diye ekliyor.

NUH’UN GEMİSİNİ ANLATIYOR

 Diyarbakır başta olmak üzere Van, Hakkari gibi bir çok ilde farklı aşiretlere, yörelere ait kilimleri satan Cavit Satıcı, hangi kilimin kimin elinden çıktığını da anladığını belirterek kilimlerdeki desenlerde ne anlatılmak istediğini şu sözlerle anlatıyor; “ Kilimlerdeki bir çok desen Mezopotamya’daki bütün kültürleri ve zenginliği yansıtıyor. Bir halıdaki hayvan motifleri Nuh’un gemisine konulan hayvanları yansıtıyor. Aslında her halı ve kilim bir tarihi anlatıyor. Kilimlerin hangi yöreye ait olduğunu, motiflerden anlayabiliyoruz. Mesela, mor, pembe renkler Diyarbakır Kulp’a ait. Diyarbakır’a kozacılığıyla ünlüydü. İpek halılar yapılırdı o da kalmadı. Van bölgesinde ise  genelde lacivert, beyaz ve  kırmızı renkler kullanıyor. Diyarbakır Karacadağ’a  ait kilimler genelde siyah ağırlıklı. Siyah kullanılmasının nedeni Karacadağ’ın geçmişre iki kez yanmasından dolayı bir yası da anlatıyor”.