Türkiye’de sıvıyağ neden pahalı sorusunun cevabı: Tohumda dışa bağımlılık

TİGRİS HABER - 2020 yılında dünya genelinde yaşanan koronovirüs salgını nedeniyle bazı ülkelerin ihracatını durdurması, ayçiçeği fiyatlarının artmasında etkili olurken, dolar kurundaki dalgalanma da fiyatların yükselmesine neden olan bir başka etken oldu. Türkiye ise, ayçiçeği ve yağlı bitki tohumu ithalatına bağımlı olduğundan ayçiçeği yağ fiyatları son bir yılda ciddi oranda artış gösterdi.

Üretim ihtiyacı karşılamaktan çok uzak

Son 5 yılda Türkiye’de ayçiçeği üretimi yüzde 26,4 oranında artsa da, bu oran ihtiyacı karşılamazken,  ithalata bağımlılığı da beraberinde getirdi. Türkiye’de yağlık ayçiçeği üretiminde Tekirdağ ekim alanı ve üretim bakımından ilk sırada yer alırken, onu Konya, Adana, Edirne, Kırklareli ve Çorum izliyor.  Türkiye’de hammadde yetersizliği, yağlı tohum ve ham yağ ithalatını zorunlu kılarken, GATT anlaşması çerçevesinde 2004 yılından buyana ayçiçeğinde yüzde 27 ve ayçiçeği ham yağda yüzde 36, rafine yağda yüzde 67,5, küspede yüzde13,5 gümrük vergi oranı uygulanıyor.

Türkiye’de ayçiçeği üretimi

Türkiye’de üretilen yağlı tohumlu bitkiler içerisinde ayçiçeği ilk sırada yer alırken, ayçiçeğinin toplam yağlı tohum içerisindeki payı ise yüzde 52,7’dir. Türkiye’de 2019 yılı rakamlarına göre toplam 7 milyon 526 bin 318 dekar alanda toplam 2 milyon 100 bin ton ayçiçeği üretimi gerçekleşti. 2020 yılı için TÜİK’in ilk tahminleri ise ayçiçeği üretiminde yüzde 0,55’lik artışla 2 milyon 111 bin 498 ton civarında olup, 2019 yılında üretilen toplam 2 milyon 100 bin ton ayçiçeğinin, 1 milyon 950 bin tonunu yağlık, 150 bin tonunu ise çerezlik ayçiçeği oluşturuyor.

2019 yılında ayçiçeği ithalatı 1 milyon 136 bin 208 ton

Türkiye’de ayçiçeği ithalatı 2015 yılında 340 bin 192 ton iken, 2019 yılında 1 milyon 136 bin 208 tona ulaşmıştı. 2015-2019 yılları arasında ayçiçeği ithalatı yüzde 3,3 kat artarken, 2019 yılı verilerine göre, ayçiçek yağı ithalatının yüzde 92,6’sı ise ham yağ olarak gerçekleştirildi. Son 5 yılda ayçiçeği yağı ithalatı en fazla 2019 yılında 1 milyon 136 bin 208 ton olarak gerçekleşti. 2020 yılının ilk 5 ayında ise ayçiçeği ithalatı 2018 yılı toplam ithalat rakamının da üzerine çıkarak 741 bin 012 tona ulaştı.  Yine ayçiçeği yağı ithalatı 414 bin 751 tona, ayçiçeği küspesi ise 463 bin 168 tona ulaştı.

TZOB Raporu

TZOB Raporu’na göre; Türkiye’de ayçiçeği alımı başta Trakya Birlik olmak üzere Karadenizbirlik ve Çukobirlik tarafından yapılıyor. Bu birliklerin dışında son yıllarda Tarım Kredi Kooperatifleri alım yapmaya başladı. Ayçiçeği ayrıca, özel yağ fabrikaları ve tüccarlar aracılığıyla da pazarlanabiliyor. Üreticiler ürününü alım sezonu sırasında birliklere, tüccarlara ya da depolayarak daha sonra tüccarlara veya yağ fabrikalarına satabiliyor.

Pandemi ayçiçeği yağı piyasasını da etkiledi

2020 yılında dünya genelinde yaşanan koronovirüs salgını nedeniyle bazı ülkelerin ihracatını durdurması, ayçiçeği fiyatlarının artmasında etkili olurken, dolar kurundaki dalgalanma da fiyatların yükselmesine neden olan bir başka etken.  Türkiye ise, ayçiçeği ve yağlı bitki tohumu ithalatına bağımlı olduğundan ayçiçeği yağ fiyatları son bir yılda ciddi oranda artış gösterdi.

Yerli üretim arttırılmalı

Türkiye’de sıvı yağ tüketiminde ayçiçeği yağı özellikle tercih edilirken, yetersiz olan toplam yağlı tohumlu bitkiler üretiminin istenilen düzeye ulaşması için ayçiçeği ekim alanlarının ve üretim miktarının artırılmasının önemi ortadadır. Ayçiçeği üretiminin teşvik edilmesi ciddi önem arz ediyor.  Son yıllarda ekim alanlarında ve verim miktarında belli bir artış gözlense de halihazırda varolan üretim ihtiyacı karşılamaktan oldukça uzak. Ayçiçeği üretiminin teşvik edilmesi, girdi maliyetlerinin azaltılması ve çiftçilere yapılan doğrudan desteklerin arttırılması olmazsa olmazdır. Ayçiçeğinde uygulanan destek miktarları yetersizliği bir yana prim ödemelerinin zamanında açıklanması, dünya fiyatları ve üretim maliyetleri dikkate alınarak belirlenmesi ve ödemelerin çiftçinin ihtiyacı olduğu dönemde yapılması prim desteğinin amacına ulaşması büyük önem taşıyor.

Ayçiçeği üretimine destekler arttırılmalı

Girdi maliyetleri ve çiftçilerin desteklenmesinin yanı sıra girdilerin verimli bir şekilde kullanılmasının sağlanması bakımından üreticilerin eğitimi de büyük önemlidir.  Eğitim faaliyetleri ile paralel bir şekilde tarımda teknoloji kullanımı da yaygınlaştırılmak zorundadır. Sulu tarım yapılan yörelerde ekim alanlarının artırılması bakımından ayçiçeği üretimi teşvik edilirken, sulamaya yönelik teşvikler artırılmalı ve bu tür uygulamalar desteklenmeli. Sulamada kullanılan elektrik fiyatları makul bir seviyeye getirilmelidir.

Ayçiçeği üretimi:

-Türkiye Ziraat Odaları Birliği’nin 10 Temmuz 2020 tarihli Ayçiçeği Raporu’na göre, dünyada 27,1 milyon hektar alanda 56,78 milyon ton ayçiçeği üretimi yapılırken, Türkiye’nin dünya ayçiçeği üretiminden aldığı pay ise sadece yüzde 3,7.

-Dünya yağ üretiminde ilk sırada palm yağı yer alırken bu ürünü soya, kanola ve ayçiçeği takip etmektedir. Ayçiçeğinin aldığı pay ise yüzde 10 civarındadır.

-2016/17 üretim döneminde 48,23 milyon ton olan dünya ayçiçeği üretimi ekim alanlarındaki artış ve verim artışı ile son beş yılda yüzde 17,7 oranında artarak 56,78 milyon tona çıkmıştır.

-Ayçiçeği üretiminde dünyada önde gelen ülkeler Ukrayna, Rusya, AB ülkeleri ve Arjantin olup, dünya üretiminden aldıkları pay sırasıyla yüzde 31,1, 27,3, 16,9, 7’dir. Bu 4 ülke dünya üretiminin % 82,3’ünü gerçekleştirmektedir.

-Dünyada Ayçiçeği üretiminde 17.000.000 ton ile Ukrayna ilk sırada yer alırken, onu 15.500.000 ton ile Rusya, 9.600.000 ton ile AB Ülkeleri izlemektedir. Türkiye’nin yıllık ayçiçeği üretimi ise 2.111.498 tondur. (Kaynak: USDA) (Haber merkezi)