Tarihin, tarihte yaşanılanların asla yok olmamak gibi bir özelliği vardır. Tarih ve zamana ait ne varsa her ne kadar yok etmeye çalışsanız da, bu pek mümkün olamamaktadır. Kültür ve medeniyetler külleri içerisinden dirilerek kendilerini Klonlarcasına hayatta kalmaya ve gelecek nesillere aktarılmaya devam ederler.

Ortadoğu ve Mezepotamya kadim kültürlerinden olan Kürt kültürü ve tarihine ait yazılı tarih ve metinlerin sosyal / siyasi sebeplerden dolayı günümüze kadar gelememiş olması her ne kadar bir talihsizlik olarak görülse de, Dengbejlik kültürü ile geliştirdiği savunma mekanizması bu kültürü günümüze kadar ayakta tutmayı başarmıştır.

İnsanın yaratılışı ile başlayan iletişim ve sözlü kültür Yazının temel dayanak noktasıdır. İnsanın, toplumsal tüm bilgi ve birikimleri bir araya getirip, sözel aktarım yoluyla devamlılığını sağlaması ve bunu işlevsel olarak gündelik yaşamda yeniden var etmesi ancak sözlü kültür ile olabilmiştir.

Yazılı kültürden farklı olarak Sözlü kültürün en belirgin ve önemli özelliği, tamamen gerçek deneyimlere dayalı önermeler içermesidir. Gündelik hayatın en ince ayrıntılarına kadar girebilen, bunu ifade edebilen sözlü kültür belki de insanın kendi hikâyesine dair ürettiği en somut değerdir aslında.

Bundan dolayıdır ki Kürtler, tarihe ilişkin çoğu bilgiyi sözlü kültür ürünlerinden, büyük oranda da dengbêjlerden öğrenmişlerdir.

Kürtler geçmişe dair, belleklerinde var olan tüm olaylara dengbêjler aracılığıyla ulaşabilmişlerdir. Bu kültürün günümüze kadar var olması tarihin derinliklerinden gelen güçlü bir dengbecilik geleneği sayesindedir.

Dengbejler doğanın güzelliklerini, insanların içinde kalmış acı ve tatlı duyguları, söyleyeceklerini, hikayelerini, gizli sevdalarını, kavgalarını ve ihanetlerini, yiğitlik ve kahramanlıklarını sesleriyle dinleyenlere aktarmışlardır.Bu aktarımlar ses tonları ve söz ile bir bütünlük oluşturmuş etkili anlatımlarla bütünleştirilmiştir.

Dengbej anlattığı konu içerisinde sadece Stran söyleme ile sınırlı kalmaz. Dengbejlik Kürt kültürünün temel altyapısını oluşturan içerisinde toplum bilimini, filozofluğu sözlü edebiyatı siyasi ve tarihi misyonu barındıran sanatsal bir olgudur.

Tarih boyunca kültürlerini sözle izah etmek zorunda kalan Kürtler dengbej'lik geleneği ile köprü temelleri olan kültürlerinin günümüze kadar ulaştırabilmiş yegane halktır.

Söz uçarken yazının kaldığı durumunu ters yüz eden dengbejler, Kürtlerin günlük yaşamlarındaki en küçük ayrıntıları da kapsayan sözlü bir edebiyata başlamış ve bu sözlü edebiyat içerisindeki melodiler sayesinde geniş kitlelere ulaşmış, yüzyıllardır devam eden bir geleneğin oluşmasına velisine olmuşlardır.

Yaz ayları Kürtlerin yoğun olarak çalıştığı, topraklarını sürdükleri, ekinlerini ektikleri zamanlardır.Kıi ayları ise halkın dinlendiği ve kendilerine daha fazla zaman ayırdıkları bir dönem olduğundan dengbejler hikayelerini genellikle kış gecelerinde anlatırlar.

Dengbej gittiği herhangi bir yerleşim yerinde o yerleşim yerinin ileri geleni kim ise onun mekânında hikâyesini anlatırdı. Dengbejin gideceği ve kalacağı ve de misafirlerin toplanacağı yer bellidir. Toplanılan bu yere divanhane denir.

Başlangıçta sadece kış geceleri hünerlerini sergileyen dengbejler tarihi süreç içerisinde mevsimlerin her dönemine anlatımlarını yaymışlardır.

Herkesin bir araya geldiği; Klamların, Stranların, hikaye ve destanların anlatıldığı bu mekanlar adeta tarihin ve bir kültürün ilmek ilmek aktarıldığı akademiler olmuştur.

Divan dengbejleri içerisinde Sürmeli Mehmet isimli bir Osmanlı Kürt paşasının koruması altına geçtikten sonra ünü bütün kürt coğrafyasına yayılan awdalı zeynike önem taşır. Denbıj kültürünün en önemli ismi olarak kabul edilen bu dengbej için Yaşar Kemal ‘’ewdalı zeynike Kürtlerin homeros'udur’’ der. Büyük olasılıkla 1800'lü yılların ortalarında yaşamış olan bu dengbej klamlarından anlaşıldığı kadarıyla yaşlılığında görme duyusunu kaybetmiş zeynikı adlı bir kadının oğludur.

DEVAM EDECEK..