Çölyak hastalığı; buğday, yulaf, arpa ve çavdar aracılığıyla gluten veya glutene bağlı protein alımından sonra ince bağırsakta görülen emilim bozukluğudur. Glutenin hayata girmesinden sonra herhangi bir dönemde başlayabilir. Sindirim enzimleri gluteni hiçbir zaman sindiremez ve sindirim tamamlanmaz. Bebeklik döneminde anne sütü ile beslenme ve glutenle geç tanışma sonucu hastalık riski azaltılabilir. Hastalığın büyük insanlarda görülme şekline ‘Sprue’ denir. Kadınlarda erkeklerden daha sık gözlenir. Tedavi edilmezse ince bağırsak mukozası normal yapısını kaybeder mukoza hücreleri düzleşir. Çölyak hastalığı 4 şekilde kendini belli eder bunlar;

1. Tipik Çölyak Hastalığı: Genellikle erken yaşta anne sütü kesildikten birkaç ay sonra bağırsak problemleriyle başlar. Bu durumda kronik ishal (14 günden fazla süreli), büyüme geriliği, iştah kaybı ve karın şişliği gözlenir.

2. Tipik Olmayan Çölyak Hastalığı: Baskın olarak demir eksikliğine bağlı kansızlık, tekrar eden karın ağrıları, bağırsak ve mide semptomları ve okul çağı çocuklarda boy kısalığıyla kendini geç gösterir.

3. Sessiz Çölyak Hastalığı: Sağlıklı görünen kişilerin muayenesinde şans eseri ortaya çıkar. Tedaviyle birlikte bu kişilerde fiziksel ve psikolojik rahatlama söz konusudur.

4. Potansiyel Çölyak Hastalığı: Hasta kişide semptomlar olmasına rağmen bağırsak biyopsileri normal gözlenir tedavi edilmezse ilerleyen zamanlarda bağırsak yarası gözlenir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI BELİRTİLERİ

-Öne doğru çıkıntılı karın

-Sertleşmiş kaslar

-Yaşa göre kiloda eksiklik

-Yaşa göre boy kısalığı

-Sık ve fazla miktarda kötü kokulu dışkı

-İştahsızlık, kusma

-Çomak parmak

-Vitamin eksiklikleri

-Hipoproteinemiye bağlı ödem

-Tip1 Diyabetlilerde glutene karşı aşırı hassasiyet

BESLENME TEDAVİSİ

-Tedavi edilmeyen çölyaklılarda ince bağırsak lenfoması(kanser), gastrointestinal karsinom riski artar.

-Tedavi ömür boyu devam etmelidir.

-Esas tedavi glutenin diyetten çıkarılmasıdır. Gluten diyetten çıkarıldığında yanıt çok hızlı gelişir. 24 saat içinde klinik bulgular düzelir.

-Birkaç ayda kilo alımı ve boy uzaması yaşıtlarını yakalar.

-Tedaviyi takiben 6. aydan itibaren bağırsak mukozası düzelir.

-Büyüme gelişme ve bağışıklık sistemi takip edilmeli gerektiğinde omega3 takviyesi yapılmalıdır.

-Pişirme yöntemine dikkat edilmeli sindirimi zor olan lahana, kurubaklagil, soğan, kızartma, baharatlı yağlı etler bir süre tüketilmemelidir.

-Gluten içermeyen besinler için ürün üzerinde mutlaka görseller olmalıdır.

-Geç tanı almış kişilerde bir süre laktoz intoleransı, yağın zor sindirilmesi, ekşi ve acıya karşı isteksizlik gelişebilir böyle durumda kişi bir süre laktoz kaynağı olan (süt, peynir vb), acı, ekşi, yağdan uzak durmalıdır.

-Birçok hastada emilim bozulduğu için demir, folik asit, B12 eksikliği gözlenir bu durumda vitamin mineral takviyesi yapılmalıdır.

ÇÖLYAK HASTALIĞINDA YASAKLI BESİNLER

-Hazır salça, ketçap

-Hazır çeşniler, hazır unlu mamuller

-Şehriye çorbası, un çorbası, düğün çorbası, unlu domates çorbası

-Çok yağlı yiyecekler, krema, kaymak

-Buğday, yulaf, arpa, çavdarla yapılmış her türlü yiyecek

-Unlu tatlılar(baklava, tulumba, revani)

-Makarna, şehriye, erişte, büsküvi, tarhana

-Börek, pasta, çörek, irmik

-Boza

-Köfte içine buğday ya da çavdar unundan yapılmış ekmek konmamalı