Dünyanın inci tanesi olan şehirlerin arasında hiç şüphe yok ki Diyarbakır da yer alır. Birçok insanın gözdesi olan bu şehre sayısız seyyah gelmiştir. Bunlar arasında birkaç tanesinin görüşleri şu şekilde;

“Ben dünyanın dört bir bucağında Arap, Acem, Hint, Türk memleketlerinde birçok şehirler ve kaleler gördüm. Fakat yeryüzünde hiçbir ülkede bu şehrin kalesine benzer ne bir kale gördüm ne de başka bir yerde bunun gibi bir kale göreni duydum.” diyen Nasır-ı Hüsrev’in anlattığı şehirdir Diyarbakır.

  Bin beş yüzlü yılların başında Portekizli seyyah Tenreioro bu kadim şehre gelmiş ve bu memleket için “Bu yörelerde her türlü meyve ağacının yetiştiği geniş bahçeler bulunuyor. Yiyeceğin pek bol olduğu bu verimli bölgede buğday, arpa, et ve meyvenin başta gelen ürünler olduğunu kısrak ve at yetiştirildiğini” seyahatnamesinde anlattığı, seyyahların göz bebeği olan kenttir Diyarbakır.

   Bin yedi yüzlü yıllarda bu topraklara gelen Fransız gezgin ve hekim Paul Lucas bu diyar için “Bugüne kadar gördüğüm şehirlerin en düzeni ve en iyi durumda olanıdır.” dediği dünya seyyahlarının kıymetlisi olan memlekettir Diyarbakır.

   Evliya Çelebi seyahatnamesinde bu şehrin çok temiz olduğundan bahsederken bunun nedenini ise şehrin çer çöpünün doğruca hamamlardaki külhanlara götürülüp, yakacak olarak kullanıldığını belirtir. Evliya Çelebi yine bu diyar için kadınının iffet ve örtünme biçimine değinerek, şehrin kültür ve yapısını şöyle ifade eder. “Bu vilayette nice yüz fasih beliğ şairler vardır ki, her biri Fuzuli ve Ruhi misalidir. Halkının kibarı kürk giyer.” Yine Evliya Çelebi seyahatnamesinde şehrin coğrafi konumuna şöyle değinir. “ Bu şehrin kalesi, Dicle kenarında asumana ser çekmiş kız (fis) kayası denilen bir yalçın kaya üzerindedir. Kara taştan yapılmış olduğu için buraya kara Amid derler. Bu kaleyi bir kız melike yaptırmıştır. Kayanın içinde ve kalenin altında mağaralar vardır.” dediği tarihi gizemini koruyan vilayettir Diyarbakır.

   Çayda çıra eğlencesinin yapıldığı memleket… Yine Evliya Çelebi seyahatnamesinde “Rum ve Acem’de nazırı olmayan Amid’in bağ ve bostanları şat (Dicle) kenarındadır. Halkının hemen hepsinin bir bağ ve bostanı vardır. Bostanlara kavun, karpuz, çeşitli sebzeler ve çiçekler ekerler. Halk gecelerini türlü eğlencelerle geçirir. Her gece Dicle kıyılarını fanuslarla, kandillerle, meşalelerle donatırlar. Maharetle süsledikleri yağ kandillerini ve balmumu ile hazırlanmış meşaleleri suya bırakır, bir taraftan bir tarafa akışını seyrederler.” Anlatılan geçmişte eğence diyarı, keyfin memleketidir Diyarbakır.